Το πανηγύρι του Αγίου Αθανασίου αναδημοσίευση

Νιγρίτα - Ιωάννης Θ. Μπάκας

Το πανηγύρι του Αγίου Αθανασίου Σούρπας εκατόν είκοσι πέντε χρόνια πριν.

(στη μνήμη του παππού μου Γεωργίου Μ. Σίσκου)

Όταν, πριν χρόνια, ερευνούσα χάριν της διατριβής μου, σε αρχεία εφημερίδων της Κωνσταντινούπολης, του 19ου αιώνα, βρέθηκα μπροστά σε ένα ανώνυμο δημοσίευμα, του 1885, το οποίο περιέγραφε την πανήγυρη του Αγίου Αθανασίου Σούρπας κατά το έτος εκείνο. Η χαρά μου ήταν ανέλπιστη διότι βρήκα κάτι δημοσιευμένο για τη Νιγρίτα και μάλιστα, για τη συνοικία από την οποία κατάγομαι, τη Σούρπα. Το δημοσίευμα είναι ιδιαίτερα πολύτιμο γιατί μας παρέχει πληροφορίες για την περιοχή μας την εποχή εκείνη.

Μου γεννούσε πάντοτε απορία το γεγονός, ότι ενώ το πανηγύρι του Αγίου Αθανασίου αναφερόταν ως "ντοκούζ πανηγυρί", το ένατο δηλαδή πανηγύρι στο ευρωπαϊκό τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως τουλάχιστον ερμηνεύεται από παλαιότερους ιστοριοδίφες¹, εντούτοις, το μόνο πανηγύρι του οποίου είχαμε την περιγραφή ήταν αυτό του Αγίου Θωμά, από το Συρπαίο (Σαρπουβνό) δάσκαλο της Νιγρίτας Δημήτριο Δαμάνη στις "Θερμαϊκές Ημέρες"και το "Παμμακεδονικό Ημερολόγιο" του 1908². Απορία μου δημιουργούσε επίσης και το γεγονός για το πώς οΔαμάνης περιέγραψε μόνο το πανηγύρι του Αγίου Θωμά της Νιγρίτας και όχι αυτό της πατρίδας του Σούρπας, το οποίο θεωρούνταν μεγαλύτερο και λαμπρότερο, αλλά και λόγω του ανταγωνισμού των δύο γειτονικών κοινοτήτων, για τις οποίες ο Δαμάνης κάνει αναφορά στα δημοσιεύματα του Νιγρίτα-Σύρπα³. Ενδεχομένως, ο Δαμάνης να γνώριζε ότι υπήρχε ήδη το δημοσίευμα, του 1885, για το πανηγύρι του Αγίου Αθανασίου, του οποίου πιθανόν να υπήρξε ο ανώνυμος αρθρογράφος ή διότι επιθυμούσε να κάνει ιδιαίτερη αναφορά στο πανηγύρι αυτό σε άλλο του δημοσίευμα.

Ωστόσο, πέρα από τα παραπάνω, το δημοσίευμα του 1885 έχει ιδιαίτερη αξία για την ιστορία και τη λαογραφία του τόπου μας και ο λόγος που δεν το δημοσίευσα μέχρι σήμερα, φυλάσσοντάς το ως πολύτιμο θησαυρό, οφείλεται στο ότι ματαίως περίμενα, το 2006, να εορταστούν τα εκατοντάχρονα του νέου ναού του Αγίου Αθανασίου. Φέτος, που συμπληρώνονται εκατόν είκοσι πέντε χρόνια από τότε που δημοσιεύθηκε η περιγραφή του πανηγυριού, με παρότρυνση καλών φίλων, αποφάσισα να προχωρήσω στην επαναδημοσίευσή του διατηρώντας τη γλώσσα και κάνοντας μόνο μερικές παρατηρήσεις για την καλύτερη κατανόηση του.

Εκ Σούρπης⁴, χωρίον τής επαρχίας Σερρών⁵, κειμένου νοτιοδυτικώς τής πρωτευούσης καί συνεχομένω μετά τήςκωμοπόλεως Νιγρίτης, γράφουσί μοι τά έξης, άπερ παρατήθημι ώδε, ώς έμφαίνοντα ζωηρώς τόν καθαρώς άρχαϊον έλληνικόν χαρακτήρα των ζωηρών καί φιλοπάτριδων κατοίκων καί τών μερών εκείνων έν οίς μέτ' εθνικής χαράς βλέπει τις ότι πλείστα τών προγόνων ημών ήθη καί έθιμα άχρι τοΰδε διετηρήθησαν.

Οί κάτοικοι τοϋ χωρίου Σούρπης προ τριών εβδομάδων ανήγγειλαν διά κήρυκος⁶ έν ταις άγοραΐς⁷ Σερρών, Τζουμαγιάς⁸, Έζιόβης⁹, Σοχοΰ, Λαγκαζά¹⁰ καί άλλαχόθι τήν προσέγγισιν τής πανηγύρεως καί τήν έκτέλεσιν τώναθλητικών αγώνων, πανηγύρεως ήν εξ αμνημονεύτων χρόνων παρέλαβε καί διετήρησε τό χωρίον τοϋτο. Καί δή κατά τήν 1ην μαΐου εύχάριστον θέαμα παρεϊχεν ή τέ Νιγρίτη καί ή Σούρπη φιλοξενούσαι τούς προσερχόμενους πανηγυριστάς. Τοσαύτη δι' ήν εφέτος ή τών προσελθόντων συρροή οϊαν ουδέποτε ενθυμούνται οί γεροντότεροι. Ή ιερά εκκλησία¹¹ τοΰ χωρίου κείται κατά τήν βόρειαν έσχατιάν αϋτοϋ έν θέσει γραφικωτάτη, διότι όπισθεν μέν αυτής εκτείνονται συκαμινεώνες αποτελούντες κατά τήν ώραν ταύτην μαγευτικώτατον δάσος¹² έμπροσθεν δ' εκτείνεται μικρά πλατεία σκιαζομένη ύπό τριών, τεσσάρων εύσκίων καί ϋψικόμων πλατάνων καί τινών συκαμινεών - δροσερόν δέ πηγαϊον ύδωρ κατασβέννυσι τήν δίψαν τών πανηγυριστών. Έν τή πλατεία ταύτη εκτίθενται προς πώλησιν διάφορα κοσμήματα καί εδώδιμα¹³, λίθινη δέ γέφυρα αρχαιότατη συνδέει τό χωρίον μετά τής πλατείας καί εκκλησίας¹⁴ κάτωθι τής γέφυρας εκτείνεται κοιλάς χλοηφόρος, αρκετά ευρεία καί κατάσκιος¹⁵. Ή θέση είναι αμφιθεατρική καί κατάλληλος διά τους αθλητικούς αγώνας, ού μικρόν δέ εις την καλλονήν της θέσεως ταύτης συμβάλλεται καί τό ούρανομηκες κωδωνοστάσιον, χαιρετίζων διά του ήχου των κωδώνων του τους κατά την πανήγυριν ταύτην προσερχόμενους¹⁶.

Μετά μεσημβρίαν τής πρώτης μαΐου ή πλατεία έπληρώθη πωλητών διαφόρων, ό δέ ναός κατά τόν έσπερινόν επίσης έπληρώθη ύπό ξένων πάσης ηλικίας καί τάξεως¹⁷. Σημειωτέον δ' ότι την 2αν Μαΐου καί θρησκευτικήν άγει έορτήν τό χωρίον της εκκλησίας αΰτοΰ τιμώμενης έπ' ονόματι τοΰ κατ' έκείνην την ήμέραν έορταζομένου αγίου Αθανασίου πατριάρχου Αλεξανδρείας.

Τη έπιούση 2 μαΐου, ευθύς ώς ή ροδοδάκτυλος ηώς άνέτειλεν, ό κώδων έσημανε την ώραν της ακολουθίας τοϋ όρθρου. Μετά την άπόλυσιν τής εκκλησίας ή πλατεία τής πανηγύρεως καί τό εμβαδόν τής κοιλάδος ήσαν πεπληρωμένα ανθρώπων, οΐτινες μετέβησαν εϊς τό μέρος τοϋ Πύργου ένθα τελείται ή σταδιοδρομία¹⁸. Ημισείας περίπου ώρας διάστημα ώφειλον νά διατρέξωσι γυμνοί οί ώκυποδες¹⁹ άθληταί. "Εθαυμάστη επί ώκυποδία νεανίας τις έκΤσερπίστης²⁰, Βασίλης Τσίκαλας ονόματι, όστις πρώτος εφθασεν εις την νύσσαν καί έλαβεν έπ' ώμων τό άθλον (άμνόν παχύτατον) άνευφημουμενος ϋπό τοΰ πλήθους καί ώδηγήθη παιανιζουσης τής μουσικής, είς τήν κοιλάδα τής πανηγύρεως. Μετά ταϋτα έν τή αμφιθεατρική κοιλάδι έτελέσθησαν οί αγώνες τοϋ άλματος καί τοΰ δίσκου²¹, οίτινες δι' άμνοΰ επίσης έβραβευθησαν. Είτα ήρξατο ή πάλη. Αυτη ην ό σπουδαιότατος των αγώνων. Ένεκα, ώς προείρηται, τών προκηρύξεων συνέρρευσαν οί άριστοι παλαισταί των επαρχιών Δράμας, Θεσσαλονίκης καί Σερρών. Είς έξήκοντα άνήλθον οί εις τήν πάλην κατελθόντες- διάφορα δέ άθλα έδίδοντο τοις νικηταίς, άλλά τό μέγιστον ην τριετής ύψαύχην²² καί παχύτατος ταύρος. Τήν πανήγυριν εφέτος έτίμησε διό τής παρουσίας του καί ό ένδοξώτατοςΜουσταφά Τσαούσης έκ Σοχοΰ μετά καί άλλων προκρίτων Οθωμανών καί ελλήνων φιλοδωρήσας πλουσίως τούς άθλητάς. Μετά τό πέρας τών αγώνων έγένετο δημόσιος εθνικός χορός έπί δύο ώρας διαρκέσας, μεθ' ό έκαστος απήλθε τάς μάλλον εύαρέστους άποκομίζων εντυπώσεις. Χάρις εις τήν έπαινετήν πρόνοιαν τοϋ μουδίρου²³ Άλή βέη ουδέν ευτυχώς συνέβη άπευκταΐον. Μία μόνη ελλειψις παρετηρήθη, έλλειψις Ιεροκήρυκας- αλλ' έν τω μέλλοντι οί αρμόδιοι και περί τής θεραπείας ταύτης θά φροντίσωσιν, ίνα ούτως ή πανήγυρις άποβή καί ύπό έτέραν εποψιν, τήν θρησκευτικήν, ωφέλιμος τοις πανηγυρισταίς.

1. Αστέριος Θηλυκός (κατάλοιπα στο αρχείο του) και Ευάγγελος Παπαθανασίου (ιστορία της Νιγρίτης και της Επαρχίας Βισαλτίας, Νιγρίτα 1970).
2. Με το πανηγύρι του Αγίου Αθανασίου ασχολήθηκαν, στα κατοπινά χρόνια, οι Μ. Βαρβούνης και Μάγδα Δημάκη σε ανακοίνωση τους που υπάρχει δημοσιευμένη στον τόμο των πρακτικών του Β' Επιστημονικού συμποσίου "Η Νιγρίτα - Η Βισαλτία διά μέσου της Ιστορίας", Θεσσαλονίκη 2000.
3. Παμμακεδονικό Ημερολόγιο 1908.
4. Η Σύρπα ή Σούρπα αναφέρεται ως ιδιαίτερη κοινότητα από το 1454 (τουλάχιστον από τις πηγές που διαθέτουμε έως σήμερα) και έως την απελευθέρωση του 1912 οπότε συγχωνεύτηκε με τη γειτονική Νιγρίτα.
5. Εδώ εννοεί την εκκλησιαστική και όχι την πολιτική διαίρεση.
6. Τελάλης.
7. Εννοεί ασφαλώς τα παζάρια των περιοχών αυτών.
8. Η σημερινή Ηράκλεια Σερρών.
9. Η σημερινή Δάφνη.
10. Λαγκαδάς.
11. Εννοεί τον παλαιό ναό του Αγίου Αθανασίου μέρος του οποίου σώζεται κάτω από τον σημερινό ναό που κτίσθηκε, με προσωπική εργασία των κατοίκων, το 1906, με πρότυπο τον Άγιο Μηνά Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με τι αφηγήσεις των γερόντων, ο ίδιος ο Άγιος επιστατούσε στις εργασίες οικοδόμησης του νέου ναού.
12. Οι μουριές ή σκαμνιές ήταν απαραίτητες για την εκτροφή των μεταξοσκωλήκων.
13. Η γιαγιά μου πάντα μου ζητούσε να της φέρω χουρμάδες από το πανηγύρι.
14. Η γέφυρα πιστεύω ότι σώζεται ακόμη, κάτω από την άσφαλτο του κεντρικού δρόμου και θα ήταν ευχής έργο κάποια στιγμή να την αποκαλύψουμε.
15. Το κείμενο εννοεί το γνωστό "Λάκκο της Εκκλησιάς" που κακώς κατά την άποψή μου ονομάζεται σήμερα "Παλαίστρα" μια και ο συγκεκριμένος χώρος είχε πάντα το όνομα "Λάκκος".
16. Το γνωστό παλαιό καμπαναριό που δεν άντεξε στο σεισμό και κατεδαφίστηκε αφού στόλισε με την παρουσία του το ναό του Αγίου Αθανασίου για εκατό χρόνια.
17. Μικρό παιδί θυμάμαι αυτό το πλήθος των ανθρώπων που από τα γειτονικά χωριά συνέρρεαν για να προσκυνήσουν τον άγιο αλλά και να ψυχαγωγηθούν στο πανηγύρι.
18. Πρόκειται για το γνωστό πύργο της Σούρπας για τον οποίο παιδιά ακόμη ακούγαμε πολλές παράξενες και φοβερές ιστορίες και για τον οποίο έγραψε ο αείμνηστος Αστ. Θηλυκός. Ο Πύργος κατέρρευσε τον Ιούνιο του 1910. Επρόκειτο μάλλον για μοναστηριακό πύργο το μόνο κατάλοιπο αγιορείτικου μετοχίου ή μονής.
19. Γοργοπόδαροι.
20. Η σημερινή Τερπνή.
21. Πέτρα.
22. Πελώριος.
23. Το αξίωμα του μουδίρη αντιστοιχούσε στη θέση του δημάρχου ενός διευρυμένου, όπως θα λέγαμε σήμερα, δήμου ή με τη θέση του επάρχου. Την εποχή που μας περιγράφει το κείμενο (1885) στην περιοχή της Βισαλτίας, μουδίρη είχε η Νιγρίτα και η Έζιοβα (Δάφνη), της οποίας αργότερα το "μουρδιλίκι" συγχωνεύτηκε με αυτό της Νιγρίτας. Στις αρχές του 20ου αιώνα, αναφέρεται στη Νιγρίτα μουδίρης ελληνικής καταγωγής.